Fueros brabanzones

Brabante se había ido convirtiendo a lo largo de todos los siglos que hemos visto en un lugar sumamente importante, acrecentado por los éxitos militares y diplomáticos de sus duques, y en último lugar por Juan el Victorioso, como vimos en la entrada anterior. Tras espicharla en el torneo de caballería que relatamos, le sucedió su hijo Juan II, que para cuando faltó su padre -en 1294- tenía dieciocho años, que en la Edad Media ya era edad adulta fuera de cualquier discusión. A Juan II se le llamó el Pacífico, pero lo cierto es que los dieciocho años que gobernó Brabante, hasta 1312, estuvo guerreando a diestro y siniestro con éxito diverso. Aquejado de mal de piedra, que es como entonces se llamaba a las piedras en el riñón, el pobre tuvo que pasar unos días muy dolorosos, hasta que falleció.

No es sólo que estuviese gravemente enfermo, es que el tesoro ducal daba pena, por lo que no tuvo más remedio que conceder una serie de privilegios a sus vasallos y ver bastante limitado su poder. El documento, escrito en flamenco y traducido al valón muchísimo después, se llamó "Charter van Kortenberg" en su lengua original, que en español podría ser Estatuto de Cortemberg. No sé si de resultas de haber formado un documento que dejaba su autoridad bastante en entredicho, el duque Juan II falleció pocas semanas después.

Hoy día, los textos legales son de una complejidad enorme, y de una extensión inabarcable, probablemente por la abundancia de pésimos juristas, que no quieren interpretar nada y que lo quieren tener todo hecho. En los buenos tiempos de la Edad Media, cuando el papel era carísimo, se escribía lo estrictamente necesario, de ahí que el Estatuto de Cortemberg no tenga más que unos cuantos artículos, además bastante breves, y vaya al grano.

Las traducciones al francés que se encuentran por internet son una auténtica afrenta al texto original y parecen hechas por estudiantes de Paleografía suspendidos. Omiten toda la introducción y las invocaciones, que al racionalista moderno le deben parecer superfluas, pero que al redactor medieval le eran indispensables, por no decir prueba de autenticidad (repito: el pergamino era muy caro). Es cierto que, en lo que es sustancia, y muy en resumen, el duque se compromete a no someter a tributo a sus súbditos salvo en casos muy limitados (armar caballeros a sus hijos, matrimonios de los mismos o si él o sus hijos eran apresados, porque los rescates cuestan, claro), además de comprometerse a impartir justicia según derecho y, lo que destaca en particular, a hacerse asesorar por un consejo de representantes de las ciudades de sus dominios. Ahí se empieza a ver que Bruselas estaba adquiriendo importancia entre las villas del ducado: podía enviar tres representantes al consejo, igual que Lovaina, supuesta cabeza de Brabante, mientras que Amberes, Bolduque, Zoutleeuw y Tienen podían enviar uno cada una. Y se reunían cada tres semanas, con el fin de atar corto al duque y a sus esbirros.

Ahí va el texto original en flamenco medieval, extraído de aquí (páginas 539 y siguientes). Al que le guste la paleografía de esta zona, que pinche en la imagen y tendrá ante sus ojos uno de los pergaminos originales, con sólo pequeñas diferencias con la transcripción de abajo ¿A que mola?

In den name des Vaeder, Soens en Sheileghs Gheests, swelcs aneroepen es goet beghinsel en beste endsel. Wij Jan, bider gratien Gods hertoghe van Lothrike, van Brabant en van Limborch, aneroepende de hulpe Svaeder, Soens en Sheileghs Gheests, anesiende en begherende de salecheit onser vorderen, en oec de salecheit van ons van onsen hoyr en onser nacomelinghe, en de noet, profitt en ghemeine nutscap en orbor van al onsen lande, en al onser liede, rike en aerme, omme volcomene redene te doene, en te volghene met dogheden, alle arecheit achter ghetlaten, en sunderlinghe omme de gheonstecheit en de ghetrouwe dienste, die onse liede van onsen lande altoes hebben ghedaen onsen vorderen en ons, en dien wij hopen dat si altoes vortane doen selen, hebben onsen lieden en onsen lande ghemeinlec ghegheuen, mechtech en volcomen ons sins en onser redenen, met deliberacien en met volcomenen en ripen rade, en met ghemeinen en vollen gheuolghe, en gheuen te houdene en te ghebrukene ewelec vortane alle de pointe en articlen, en elc sunderlinghe die hier naer bescreuen staen. Dat es te verstaene:

I. - Eerstwaerf, dat wij, no onse hoir, no onse nacomelinghe nemmermeer binnen onse lande settinghe, no bede nemen en selen, hensij omme ocaison van ridderscape van huweleke, ochte van gheuangnesse, en die bede sal men also weselec nemen, dat niemen van onsen lieden daer mede ghequestst no verlaeden en sij.

II. - Vort selen wij houden en setten al onse lant te wette en te vonnesse, en onsen lieden, riken en armen, wet en vonnesse doen ghelijc dat de brieuen spreken diere op ghemaect siin, en in manieren dat men de selve brieue vanden vonnessen met goeden ripen rade versien sal, ochte enech point daer in es dat te beterne es, ochte te suaer in eneghen dinghen onsen lieden en onsen lande, dat men dat altoes beteren en verlichten sal metten rade der goeder liede van onsen lande, en metten ghenen die men daer toe kiezen ende ordeneren sal, ghelijc dat hier naer bescreuen es.

III. - Vort selen wij, onse hoyr, en onse nacomelinghe alle onse vrie staden houden in haerre vriheiden en rechte die si harebracht hebben, en houden en handelen de goede liede vanden staden na drecht van elker stat van allen dinghen, en daerbouen niet werken no laeten werken in engheerre manieren.

IV. - Vort selen wij en onse nacomelinghe bi ghemeinen rade van onsen lande, kiesen binnen lands viere ridderen, de orborlecste en de vroedste die men vinden mach, omme slands orbore en drie goede liede van Louene, drie goede liede van Brussele, enen goeden man van Antwerpen, enen vans Hertoghen Bosche, enen van Thienen, en enen van Leuwe. En dese die aldus ghecoren worden, selen comen en vergaderen te Cortemberghe van drien weken te drien weken, ende selen mechtech siin (de welke macht wij hem gheuen vor ons en onse nacomelinghe) te verhorne, en te wetene, ochte enech ghebrec es in den lande van eneghen dinghen, alse vanden pointen die hier vore ghescreuen sijn, ochte hier namaels gheuallen moghen, in wat manieren dat sij, ochte ghescien mach. En volle macht hebben van onsen weghen, en onse nacomelinghen, altoes alle dese dinghe te versiene, en te verbeterne, en alle andre goede dinghe te makene, en te ordeneerne op hare best, na den orbore ons en ons lands; en dat si daer mede doen en ordeneren selen, dat dat vast en ghestade bliue, sonder nemmermeer daer jeghen te doene, ochte te comene van onsen weghen ochte onser nacomelinghen in engheerre manieren.

V. - En vort, ware dat sake, dat enech vanden vorgheseiden viere riddren, ochte vanden andren goeden lieden die hier toe ghecoren werden selen, van liue te doede ghinghe, ochte niet orborlec en ware te desen dinghen, dat men dan enen andren kiesen en setten sal in sine stat, bi rade vanden anderen en der goeder liede vanden lande, al te Cortemberghe.

VI. - En dese riddren en goede liede, die hier toe selen ghecoren worden, selen sueren op de heileghen en op de heileghe Euangelien, dat si ons en onsen nacomelinghen, en allen dien lieden van onsen lande, riken en aerme, wale bewaren selen naest hare macht, en elken houden in sinen rechte en recht gheschien doen na hare beste.

VII. - En ware dat sake dat de ridderen en de goede liede vorgheseit te Cortemberghe eneghe dinghe maekten, visierden ochte enech daer af braken, ochte niet houden en wouden, so consenteren wij, en willen vor ons en vor onse nacomelinghe, dat men binnen onsen lande engheen vonnesse segghen sal, noch dienst doen en sal, tote ane dier stont dat men die dinghe hilde en geschien dade, ghelijc dat vorgheseght es, en se daer ghemaect en gheordenert selen siin.

VIII. - En alle dese dighe vorgheseght van pointe te pointe, ghelijc dat si hier vore ghescreuen sijn, ghelouen wij bi trouwen, en sueren hant ten heileghen, op de heileghe Euangelien, vor ons, vor onse hoyr en nacomelinghe, omme nutscap en proffit ons en ons lands en onser liede ghemeinlec van onsen lande, ewelec vast en ghestade te houdene en te doene houden, sonder nemmermeer daer jeghen te comene, bi ons, no bi onse hoyr ochte nacomelinghe, no bi niemene el, en dat wij nemmermeer, no onse nacomelinghe, no niemen van onsen weghen, subtilheit, const, wech ochte engien souken en selen, noch pinen te vindene, daer wij mede hier jeghen comen mochten in eneghen manieren.

IX. - En omme de meerre sekerheit en eweleke vestinghe van desen dinghen, so bidden wij, beuelen en heeten alle onsen baronen van onsen lande, ridderen, beide banerache en andren, en allen wie sij siin die herscap hebben en houden binnen onsen lande, en den goeden lieden van onsen staden, grote en cleine, en manense op de trouwe en de hulde di si ons sculdech siin, dat si alle de vorghenoemde dinghe van pointe te pointe, ghelijc dat wise vore hebben gheloft te houdene, en op alselken heet alse wire toe ghedaen hebben, ghelouen te houdene vor hen en vor hare nacomelinghe ewelec, vast en ghestaede.

X. - Vort bidden wij, beuelen en heeten alle de vorghenoemde, die nu siin en wesen selen ten tijde, op de trouwe en de hulde vorgheseght, waert dat wij, onse hoyr, ochte onse nacomelinghe jeghen de dinghe en de pointe vorghenoemt, in al ochte in deele, comen wouden, ochte die breken in enegher manieren, dat si ons, no onse hoyr, no onsen nacomelinghen enghenen dienst, no hulpe en doen, no onderdanech en siin, tote ane dier stont dat wij ghebetert hadden, ochte doen beteren, en oprechten alle de broken diere toe gheschiet waren, in den stat en der vormen ghelijc dat de dinghe en de pointe vorghenoemt bouen ghescreuen en verclaert siin. En ware dat sake, dat enech van onsen baroenen, ridderen, banerachen ochte andren, ochte el yemene, die herscap onder ons houdt, ochte liede van onsen staden die nu siin ochte ten tide wesen selen, enech van desen vorghenoemden pointen breken wouden, ochte daer jeghen quamen in enegher manieren, ochte daer jeghen comen wouden, die hebben wij, al nu ghelijc dan, vor ons, vor onze hoyr en nacomelinghe vor onwettech en vor onghetrouwe, en die vortane te enghenen orconscape, no te wette, no te vonnesse te staene.

XI. - Vort bidden wij, beuelen, heeten en maenen alle onsen baronen, ridderen, cnapen en lieden van onsen staden, op de trouwe, hulde en heet vorghenoemt, dat si ewelec alle de dinghe en pointe vorgheseght, en elc sunderlinghe deen den andren houden doen, met eendrechtecheiden, en daer toe helpen met crachte en met machte, waert datter yemen quame, ochte comen woude in enegher manieren.

En omme alle dese dinghe en pointe vorgheseght en elc bi hem van ons, van onsen hoyr en nacomelinghe te houdene ghelijc dat vore gescreuen es, ewelec vast en ghestaede, daer toe verbinden wij ons, onse hoyr en nacomelinghe, en renuncieren en vertien vor ons, en vor onse nacomelinghe, alle dier dinghe beide van faite en van rechte, in general en in special, die ons ochte onsen nacomelinghen helpen mochten, ochte in staden staen jeghen dese letteren, en daer dese jeghenwardeghe letteren, in al ochte in deele, hare cracht, ochte hare virtut verliesen mochten, in enegher manieren.

En in orconscapen, vestighe en eweleker ghedinkenessen van allen desen dinghen, die hiere ghescreuen siin, so hebben wij Jan bi der gratien Gods hertoghe vorghenoemt, dese jeghenwardeghe letren beseghelt met onsen seghele, en bidden vriedelec en erenstelec onsen lieuen ghetrouweghen minen her Gherarde graue van Ghuleke, minen her Arnaude graue van Loen, minen her Reynaude here van Valkemborch en van Monioye, mine here Florens Berthoud here van Mechelne, mine her Gherarde here van Diest borchgraue van Antwerpen, minen here Rasse here van Liedekerke en van Breda, minen her Gherarde here van Horne, minen her Arnoude here van Wesemale here van Berghen, Heinric van Louene, Philipse graue van Vianen here van Grimberghen, minen her Philipse van Vianen here van Rumste, Woutre here van Edenghen, minen her Heinric Berthout here van Duffle en van Ghele, minen her Gossine van Godsenhoue, minen her Philipse van Liedekerke here van Huluenhout, minen her Jan Berthout die men heet van Berlaer, here van Keerberghe, minen her Willemen here van Cranendonc, minen her Heinric Camerlinc here van Heuerle, minen her Janne here van Sombreffe, minen her Gherarde van Quakebeke, minen her Godeuaerde sinen broeder riddren, minen Daniele van Boechout riddre, minen her Gherarde here van Herlaer, minen her Rassen van Grauen riddre, Minen her Jan Myewe onsen broeder here van Wauere en van Donghelberghe, miner her Arnoude van Helbeke riddre, minen her Arnoude Lombard van Ysthe, minen her Willemen van Bouler riddre, minen her Robbrechte van Ghore riddre, minen her Nicole van Dorne, minen her Gherlacke vanden Bosche, minen her Henrike van Meldert, minen her Janne van Raedsenhoue den ouden, minen her Janne van Raedsenhoue den jonghen, minen her Carle vander Riuieren, minen her Janne van Ophem, minen her Jacoppe van Gentines ridderen, Janne here van Augimont en van Walhem, Gherarde here van Marbays en borggraue van Brussele, Gherarde here van Ghete, Lodewijc van Lummele voght van Haspegauwe here van Chaumont, Willemen here van Rotselaer, Alard here van Reuie, Robberechte van Asche, Gerarde van Aa, Renier Bordon van Haley, minen her Heinric van Wanghe riddre, Jan here van Cuyk, Arnoud here van Creyenhem, Jan van Husdeine, miin her Goduaert vanden Bosche riddre, minen her Renier van Borlaumont here vander Bruyere, minen her Otten van Cuyke, minen her Arnoude van Diest, minen her Thomas sinen broeder, minen her Arnoude van Leuedale ridderen, en Woutren van Berchem.

En onsen leiuen lieden van onsen staden, en van onsen vriheiden van onsen lande, dats te wetene van Louene, van Brussele, van Antwerpen, vans Hertoghen Bosche, van Thienen, van Leewe, van Neuele, van Gheldenake, van Genappe, van Liere, van Heirthals, van Turnhout, van Hanut, van Viluorden, vander Vuren, van Hysthe, van Merchtene, en vander Capellen dat si hare seghele hanghen metten onsen ane dese jeghenwardeghe letteren, in kennessen der waerheit, en in ghestedecheiden en weleken vestinghen van allen den dinghen en pointen vorghenoemt.

En wij, Gherard graue van Ghuleke, Arnoud graue van Loen, Reynaud here van Valkemborch en van Monioye, Florens Berthout here van Mechelne, Gherard here van Diest borchgraue van Antwerpen, Rasse here van Liedekerke en van Breda, Gherard here van Horne, Arnoud here van Wesemale, marscalc van Branant, Arnoud van Wesemale here van Berghen, Heinric van Louene, Philips graue van Vianen here van Grimberghen, Philips van Vianen here van Rumste, Wauter van Edenghen, Heinric here van Duffle en van Ghele, Goessin van Godsenhoue riddre, Philips van Liedekerke here van Huluenhout, Jan Berthout die men heet van Berlaer here van Keerberghe, Willem here van Cranendonc, Heinric Camerlinc here van Heuerle, minen her Janne van Sombreffe, Gherard van Quakebeke, Jan siin broeder, Daniel van Boechout ridderen, Gherard here van Herlaer, Rasse van Grauen riddre, Jan Miewe here van Wauere en van Donghelberghe, Arnoud van Helbeke, Arnoud Lombard van Isthe, Willem van Bouler, Robbrecht van Ghore, Nichole van Dorne, Gherlack vanden Bosche, Heinric van Meldert, Jan van Raedsenhoue doude, Jan van Raedsenhoue de jonghe, Carle vander Riuieren, Jan van Ophem, Jacob van Gentines riddren, Jan here van Augimont en van Walhem, Gherard here van Marbays borggraue van Brussele, Gherard here van Ghete, Lodewijc van Lummele voght van Haspegauwe here van Chaumont, Willem here van Rotselaer, Alard here van Reuie, Robbrecht van Asche, Gherard van Aa, Renier Bordon van Haley, Heinric van Wanghe riddre, Jan here van Cuyk, Arnoud here van Crayenhem, Jan van Husdeine, Goduaert van den Bosche riddre, Renier van Borlaumont here vander Bruwiere, Otte van Cuyk, Arnoud van Diest, Thomas van Diest siin broeder, Arnoud van Leuedale riddren en Wouteren van Berchem.

En wij scepenen en raet vanden vorghenoemden staeden en vriheiden van Brabant, mids beden, gheheet en beuelen ons liefs Heren shertoghen vorghenoemt, ghelouen met trouwen en op de vorghenoemden heet, en op de hulde die wij onsen vorghenoemden here sculdech siin, alle de dinghe en de pointe vorghenoemt ewelec te houdene vast en ghestade, ghelijc dat se onse here vorghenoemt heeft gheloft te houdene, ons ons heet en beueelt te houdene, en in orconscapen hier af en in eweleker ghedekenessen en ghestedecheit van allen desen dinghen, mids ons heren bede, heetene en beuelen, so hebben wij onse seghele ghehanghen metten sinen an dese jegenwardeghe lettren in kennessen der waerheit.

En wij Jan hertoghe vorghenoemt en willen niet, al waert dat an jeghenwordeghe lettren een seghel ochte meer ghebraken vanden ghenen die hier vorghenoemt siin, dat daer omme desen lettren hare cracht verliesen in negheenen van haren pointen, noch in engheerre manieren ghemindert siin; maer wij willen dat dese lettren in al haren pointen in hare cracht en in hare volre virtut bliuen, ghelijc dat alle de seghele van allen den dinghen diere vore ghenoemt siin, en van al den ghenen der ane ghehanghen waren.

En ghelouen op onsen eet vorghenoemt, waert van eneghen pointe vorghenoemt yet te lettel ghedaen, ochte datter yet ane ghebrake te doene, dat wi dat ochte onse nacomelinghe altoes voldoen selen, waer bi dat al de dinghe vorghenoemt in eweleker ghestedecheiden bliuen en bliuen selen. Dese lettren waren ghemaect int jaer vander Incarnatien ons Heren alse men screef MCCC en tweleue, inde maent van Septembre, Swoendsdaghs vor Sente Baefs dach.

Puedo descifrar bastantes cosas, pero mi neerlandés necesita mejorar más, y mi neerlandés medieval no digamos. Sea como fuere, ahora me voy de vacaciones, si la situación sanitaria lo permite, no volveré antes de septiembre, y no sé si tendré ocasión de escribir mucho. Eso sí, la siguiente entrada debería publicarse antes del 708 aniversario de la firma del Estatuto de Cortemberg, que, como claramente se echa de ver en el último párrafo de la transcripción anterior, tuvo lugar la víspera del día de San Bavón (Sente Baefs dach) de 1312 (MCCC en tweleue).

Eso es el 27 de septiembre. Yo creo que me da. En todo caso, según me dé el gusanillo, igual sigo escribiendo desde España, que no tengo yo muy claro cómo van a ir las cosas por allí y si voy a poder hacer lo que me gustaría.